ملاحظاتی درباره فلسفه سیبرنتیک دیجیتال در نسل دوم تحول دیجیتال

مصطفی امینی

پسادکتری تحول دیجیتال داده محور، دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس

تا به امروز تکامل مفهوم «تحول دیجیتال» را می‌توان به دو دوره کلی تقسیم‌بندی کرد: (1) دوره اول تحول دیجیتال که سرآغاز آن از سال 2008 میلادی همزمان با بحران مالی در جهان بود و (2) دوره دوم تحول دیجیتال که سرآغاز آن از سال 2018 میلادی همزمان با بحران سلامت در جهان بود. در دوره اول تحول دیجیتال در جهان (بعد از سال 2008 تا 2018 میلادی) و همچنین در دوره دوم تحول دیجیتال (از 2018 تا به امروز)، جهان با پدیده‌ی «انسان-ساخته در محیط کامپیوتری جهانی[1]» یا GCE  مواجه شده است. طبیعتا GCE پس از همه‌گیری کووید-19 تقویت شده است. منظور از پدیده‌های انسان-ساخته در GCE پدیده‌هایی هستند که توسط انسان مبتنی بر اصول دیجیتالی‌سازی، نرم‌افزاری‌سازی[2] و داده‌وارسازی[3] برای ایجاد تحول در نظام‌های اجتماعی-سایبری ساخته شده‌اند و از فرآیندهای تکتونیکی[4] برخوردار هستند. به بیان دیگر، محیط کامپیوتری جهانی (GCE) به عنوان یک کلیت، در واقع ابزار اولیه دیجیتالی‌سازی جهانی و اثرگذاری آن بر نظام‌های اجتماعی-سایبری محسوب می‌شود. از لحاظ فلسفی به این موضوع اصطلاحا «تحول دیجیتالی فراگیر در سپهر اجتماعی-فنی[5]» نیز گفته می‌شود. این پدیده‌های بی‌سابقه تاریخی، اصول اساسی توسعه پایدار تمدن‌های رایج را تغییر می‌دهند و مقدمات شکل‌گیری «تمدن دیجیتال[6]» و نظم نوین جهانی را پدید می‌آورند. واقعیت آن است که در عصر دیجیتال این پدیده‌ها فراتر از تجربه تاریخی رایج بشر، دیدگاه‌های سیاسی و اقتصادی مدرن و مفاهیم کلی سازنده علوم رایج (از جمله مبانی مفهومی علوم سایبرنتیک و علوم کامپیوتر رایج) هستند. از منظر «فلسفه فناوری» به این پدیده‌ها می‌توان اصطلاحا «پدیده‌های رایانشی پساتورینگی»[7] نیز گفت. پدیده‌هایی همچون علوم سیاسی رایانشی، سیبرنتیک دیجیتال[8]، علوم اجتماعی رایانشی، علوم انسانی دیجیتال، ژئوپلیتیک دیجیتال، ژئواکونومی دیجیتال و حتی اقتصاد مجازی در متاورس‌های صنعتی. در همین راستا، هرگز نباید نقش اساسی مشترک علوم سیبرنتیک، علوم داده و علوم کامپیوتر مدرن را در «عصر تحول دیجیتال فراگیر» دست کم گرفت. برای تبیین شایسته این مطلب می‌بایست علاوه بر بازنگری و روزآمدسازی مفاهیم علوم سیبرنتیک، علوم داده و علوم کامپیوتر متناسب با عصر دیجیتال، به همگرایی میان مبانی مفهومی این سه علم نیز توجه داشت. نتیجه این بازنگری‌ها و همگرایی‌ها می‌بایست تعالی مفهوم GCE و اهتمام عملی برای پیاده‌سازی اخلاق‌مدارانه GCE در جهان باشد. به بیان دیگر، تحول دیجیتال فراگیر در جهان وابستگی شدیدی به طراحی و پیاده‌سازی سیبرنتیک مرتبه سوم (سیبرنتیک اخلاقی یا سیبرنتیک اخلاق بنیان)‌، حکمرانی الگوریتمیک در سطح بین‌المللی و ورود به نسل سوم سیبرنتیک اجتماعی-اقتصادی دارد.

منابع:

Zatuliveter, Y., & Fishchenko, E. (2021, September). Cybernetics in the Era of Digital Transformation. In World Organization of Systems and Cybernetics Congress (pp. 163-172). Cham: Springer International Publishing.

Zatuliveter, Y. S., & Fishchenko, E. A. (2021). Towards Strategic Reengineering the Global Computer Environment for Control of Sustainable Development of Social Systems. IFAC-PapersOnLine, 54(13), 129-133.

——————————-

[1] The human-made phenomenon of the global computer environment (GCE)

[2] softwarization

[3] Datafication

[4] tectonic processes

[5] socio-techno-sphere

[6] Digital civilization

[7] Computational phenomenon of Post Turing

[8] Digital Cybernetics